.jpg)
Zijn Nederlanders te passief bij geweld in het openbaar?
In de rubriek 'Filosofisch Elftal' analyseren twee denkers wekelijks een actuele kwestie. Deze keer: is geweld tegen treinpersoneel een bewijs voor de laffe passiviteit van de omstanders? En is onze kijk op geweld wel reëel?
.jpg 2.jpg)
Geweld tegen conducteurs en ander personeel in het openbaar vervoer leidde dit voorjaar tot stakingen, Kamervragen en een storm van boze reacties. Volgens socioloog Herman Vuijsje is het grootste probleem bij geweld in het 'steeds verder uitdijende anonieme domein' de passieve houding van de omstanders. Nederlanders hebben vaak een grote mond, maar als ze oog in oog staan met geweld, kijken ze volgens hem direct de andere kant op.
In NRC Handelsblad beschrijft Vuijsje vol verbazing dat het hier te lande ook nog eens bon ton is om deze passiviteit aan te prijzen. Hij haalt schrijver Arnon Grunberg aan, die de voorkeur zou geven aan 'rustig afwachten en niets doen' boven heroïsch lijkende actie: 'In het algemeen wordt passiviteit te weinig als deugd erkend', schreef Grunberg. Ook advocaat Gerard Spong verdedigde publiekelijk het recht om je bij geweld afzijdig te houden.
Is er iets mis met onze houding tegenover geweld?
Geduld
Paul van Tongeren, hoogleraar wijsgerige ethiek aan de Radboud Universiteit Nijmegen: "Arnon Grunberg adviseert je als getuige van geweld passief te blijven. Dat trof mij bijzonder, omdat ik zelf nogal eens geschreven heb over passiviteit als deugd. Ik bedoel daar alleen iets totaal anders mee. Ik denk dat Grunberg in dit geval de plank volkomen misslaat. Passiviteit bestaat niet alleen uit iets nalaten. Als deugd is ze iets wat je kunt ontwikkelen, je moet je erin kunnen trainen. Anders kan het geen deugd zijn.
"Het geduld om iets pijnlijks te kunnen dragen en verdragen, is volgens mij een deugd. Een deugd van de passiviteit. Maar dat betekent niet: wegkijken als iemand in je directe omgeving in nood is. Dat is het tegenovergestelde van dulden. Het is proberen het geweld niet te zien, zodat je er geen last van hebt. Zodat er niks te dragen of dulden valt. Wie wegkijkt, wil de last of pijn niet aangaan. Dat is geen passiviteit, dat is lafheid."
Alicja Gescinska, filosoof, verbonden aan het Political Science Department van Amherst College, Massachusetts (VS): "Maar waarom zou je aan het vermogen om je eigen en andermans ellende te verdragen de term 'passiviteit' koppelen en dit zelfs een deugd noemen? Ik zou die houding eerder omschrijven als een vorm van morele weerbaarheid. Iemand die zich niet makkelijk uit het lood laat slaan, die niet als een kip zonder kop reageert op kleine en grote spanningen, die is beter in staat om vreedzaam in het leven te staan. Dit is inderdaad een vaardigheid die geoefend kan worden en die een grote innerlijke kracht vergt en die juist daardoor die term 'passiviteit' helemaal niet verdient."